Pleisterplaats Niemenharju

Als bekoorlijke verleiding is bij de plaats Pihtipudas, hoog in het verlaten binnenland van Finland, een verzamelgebouw met allerlei voorzieningen neergezet. Het staat precies tussen snelweg E75 en een bos met meer. Door de blankhouten kolom-liggerconstructie om een zwarte doos valt het meteen op: abstract, messcherp, en o zo mooi.

Behalve een Neste-tankstation bevat het ook een restaurant met keuken, winkel, koffiebalie, toiletten en – op de verdieping – een hotel van tien kamers, met een gemeenschappelijke sauna en spa. Elders op het terrein van 13 ha bevinden zich vijf zwartgebeitste blokhutten met dienstengebouw (sauna + toiletten). De volumes met zadeldak volgen de traditionele, regionale schuurvorm. Ze staan bij het Kolima-meer in een optocht van badjuf moedereend en snatertandende vederpropjes: fijntijd voor een peddelende roeiles met de pootjes. De plas heeft forse afmetingen (5 x 30 km); de kleine marene is er de belangrijkste visvangstsoort.

Plotse bouwopleving

Verder is ter locatie ruimte gecreëerd voor een camping van 42 staanplaatsen. In het verschiet liggen nog eens vijf zomerhuisjes en tien vakantievilla’s. Meer dan voor tankpauzes alleen wordt het gebied (water)recreatief gemaakt. Alle gebouwen, op stadsverwarming, zijn ontworpen door Studio Puisto Architects uit Helsinki, waarvan de Nederlandse architect Willem van Bolderen een van de oprichters is. De plotse bouwopleving komt niet helemaal onverwacht. Niemenharju (= Richelschiereiland, vanwege de in de ijstijd geformeerde kam die door het landschap scheert) ligt langs de E75; de landopstuwing vangt verkeerslawaai weg. De autoroute loopt van de Noordkaap aan de Barentszzee via Polen, Tsjechië, Slowakije, Hongarije en Griekenland ruim 5.640 km verder naar Kreta. Omdat het in Finland bovendien de enige snelweg noordwaarts is, is hij tevens een redelijk drukke op-en-neer van transport-, zakelijk en toerismeverkeer. Het complex ligt precies halverwege de steden Helsinki en Oulu.

Eis van prijsdrukking

De toeristische pleisterplaats is ontwikkeld door de gemeente Pihtipudas en toerismeconsultant Onvisio Consulting in Savonlinna. Kosten en moeiten werden gespaard door de eis van prijsdrukking, vertelt Willem van Bolderen. ‘Dat had als voordeel dat we er dermate aan hebben geschaafd, dat het een heel simpel, helder en schoon gebouw is geworden: minder is meer.’ Het project kwam op het pad van Studio Puisto, omdat ze in de buurt juist een hotel met spa deden. Dat werd gefinancierd door een provinciaal investeringsfonds, en dat was weer bezig voor de gemeente Pihtipudas. ‘Zo kwamen ze bij ons terecht. In een soort kleine competitie leverden drie architectenbureaus een ontwerpschets in, waaruit wij als winnaar tevoorschijn kwamen.’

Architectonische vertroosting

Het bureau moest de eigen creativiteit ook weer niet indammen: het ging niet om een ordinair tankstation uit de catalogus, maar om een toeristencentrum van de gemeente. Bovendien kon dit saaie stuk Finland, waar alleen voor flora en fauna iets te beleven valt, best een architectonische vertroosting gebruiken. Aangezien de superviserende gemeentearchitect een ecologisch gebouw wilde dat paste bij het landschap, viel de keuze al snel op bemoedigend hout. Maar ook speelde een vooruitziende blik een rol. ‘Heb je dit gebouw over twintig jaar nog wel nodig? Rijden dan niet alle auto’s op elektriciteit? Of heeft Uber het verkeer dan overgenomen? Veiligheidshalve kun je daarom beter demontabel bouwen en dus ligt hout voor de hand.’

Poëtische ingreep

Een ander idee was het bos dichter bij de snelweg te brengen. Het gebouw moest veel meer het natuurlijke gevoel van het bos uitdragen dan de trots van automobilisten op hun uitlaatgassende vehicula. En zo is het ook onmiddellijk te zien als een perceel van 24 blanke bomen die bovenin met hun takken in elkaar grijpen; ze zijn uitgevoerd in gelamineerd vuren van lokale oorsprong. Voor een deel is dit bos ‘volgebouwd’ met een zwarte doos. Bij het tankstation staan de bomen geheel in het zicht onder een forse, stijgende uitkraging van 6,3 m. Erachter verdwijnen ze voor de helft in de nacht van de zwarte doos. Aangelicht bij avond leveren beide zeldzaam strakke constructies een fenomenaal grafisch beeld in clair-obscur op. ‘De gelamineerdhoutconstructie was eerst als hexagoon gedacht met takliggers in zes richtingen. De kosten waren echter te hoog.’ Daarom is de vierhoek als uitgangspunt genomen, waarbij als poëtische ingreep de takken 45° zijn gedraaid. Zo wordt de meetkunde ineens goedgehumeurd.

Explosiegevaar

Het dak gaat bij het tankstation omhoog om dynamiek uit te stralen en aandacht te trekken, maar ook om vrachtwagens eronder toe te laten. Op het hoogste punt is het overstek 9 m. Rond de zwarte doos steekt het dak 4 m over. De alzijdige overhuiving dient vooral om sneeuw weg te houden, zodat de vervaarlijke sneeuwbulldozer niet ook het gebouw meeneemt. Op zich is hout niet de handigste keuze vanwege het explosiegevaar. Daarom is de opslagtank wat verder ondergronds gegaan en zijn de gelamineerde kolommen (hart op hart 8 m) bij het tankstation aan de onderkant versterkt met zwartstalen kokers. Deze dienen tevens als botsbuffer.

Prachtig subtiel

Zowel de kolommen als liggers verjongen prachtig subtiel: van boven naar beneden van binnen naar buiten. De eerste hebben afmetingen van 190 x 460-900 mm, de laatste van 190 x 1.520 x 1.080 mm. De breedste delen zitten boven voor een beetje stabiliteit. Voor de andere helft is de houtconstructie gekoppeld aan het zwarte volume dat als voornaamste stabiliteitsvoorziening optreedt. De iets overgedimensioneerde gelamineerdhoutconstructie, geprefabriceerd en in drie weken overeind gezet, behoefde geen brandvertraging; 60 minuten brandwerend was de eis. Het hout, geheel onder overstek, is behandeld met een lak – ademend vanwege de weersverschillen – om het schoon te houden. Hij is fractioneel witgepigmenteerd tegen ongewenste uv-degradatie.

Moment van recycling

Het zwarte bouwdeel bestaat uit drie dozen, een groot en klein exemplaar op de begane grond en een even lange en brede op de verdieping. Het kleinere deel gelijkvloers bevat de winkel, koffiebalie en toiletten, het grotere deel restaurant, keuken, kassa, personeels- en technische ruimtes. De tien hotelkamers boven zijn gericht op het meer. De begane grond is uitgevoerd in kruislaaghout (vuren), de verdieping in houtskeletbouw. De buitengevels zijn bekleed met vuren delen in halfhouts rabat (150 x 28 mm). De gevelbekleding is brandvertragend behandeld. ‘Het gebruikte Teknosafe 2407, een watergedragen, maar wel dikke verf, hebben we een zwarttint gegeven, omdat het hout er anders lelijk uitzag. Het is jammer dat je nu geen houttekening meer ziet, maar het steekt wel mooi af tegen de blanke houtconstructie. En je hebt geen ontsierende kleurverschillen.’ De vuren delen zijn dus niet geïmpregneerd, maar geverfd, wat beter is voor het moment van recycling. Voordeel van horizontale gevelbekleding is dat de onderste twee planken simpel te vervangen zijn na veel aantasting door opspattend vocht en vuil.

Kartelende speelsheid

Het interieur is een en al heldere blankheid: ‘boomconstructies’, wanden, vloeren, kozijnen (aan de buitenkant aluminium), deuren, meubilair – alles is in transparant behandeld vuren gedacht en gedaan. ‘We kozen welbewust voor eenheid en allure. Het mocht absoluut niet de uitstraling van een fastfood- of wegrestaurant hebben, eerder van een sushi-eetgelegenheid.’ De stralende lichtheid wordt nog verhoogd door het verdiepingshoge glas in de langsgevel van het restaurant en de haakse buitenhoek van de winkel. De binnenwanden zijn eveneens in kruislaagvuren, in een brandvertragende oppervlaktebehandeling van BSM-2000. ‘In Europa is nog niet al het kruislaaghout voldoende gecertificeerd. Daarom is brandvertraging nog nodig.’ De wanddiktes variëren van 36 via 110 (portalen, verdiepingstrap) naar 190 mm. Een enkele muur is in beton, hetzij voor extra stabiliteit, hetzij door wettelijke verplichting (afvalruimte). Het vijffinerenkruislaagvuren van de omrandingen en overstekken die de balie en het uitgiftepunt in het restaurant definiëren, is trapsgewijs in terugliggende lagen op elkaar gelijmd. Dit relativeert het flauwstrenge karakter van de binnenruimte met een kartelende speelsheid.

Lichtende sprookjesbos

De vuren verdiepingsvloer is met een dikte van 890 mm om vooral geluidsredenen redelijk fors, reden waarom deze iets tussen de constructie van gelamineerd hout is ingelaten. Behalve het isolatiemateriaal zijn ook alle leidingen hierin weggewerkt. In het hotel zijn de wanden, gevuld met 225 mm isolatie, met dubbelgips afgewerkt. Het is tenslotte geen woonverblijf waarin zichthout het leven verlengt: mensen slapen er in de regel immers maar één nacht.
Het hele complex is een lichtend voorbeeld van hout als eerlijk materiaal – dat is de vlieggedachte van de peinzende passant en de blijfervaring van de lovende logé.

CO₂-voetafdruk

In het project is onder andere 450 m³ vuren toegepast (110 m³ gelamineerde constructie, 130 m³ wanden (kruislaaghout) + gevelbekleding, 200 m³ vloer, 10 m³ schoren/staanders kozijnen). Dit betekent een CO₂-vastlegging van 279.434 kg. Het compenseert de uitlaatgassen van een middenklassenauto over 1.862.887 km of het jaarlijkse elektragebruik van 310 huishoudens.