Mjøstårnet Brumunddal, Noorwegen

In 2019 verrijst het eerste en meteen ook hoogste zuiver houten gebouw waarin beton niet aan de constructie bijdraagt (85,5 m, 18 verdiepingen): verzamelgebouw Mjøstårnet in Brumunddal. Even bijzonder is dat op louter ervaring een niet-geteste montagetechniek is toegepast: lego voor volwassenen. Deel 20 in de serie over houthoogbouw.

Een eerder wereldrecord realiseerde Moelven Limtre in 2015 met Treet van 51 m, 14 verdiepingen (zie nummer 1/2016). Zekerheidshalve was de constructie toen in de fabriek voorgebouwd, aleer men ter locatie toog.

Bij Mjøstårnet is de prefabricage dermate minutieus, dat alles tot op de millimeter past. Aldus worden in tien maanden tijd vele honderden gelamineerde elementen en houten vloeren als puzzelstukjes driedimensionaal gelegd en gestapeld tot een verpletterend torengebouw volgens het motto ‘Traditionele materialen, hightech context’.

Nieuwe standaard

Volgens directeur Rune Abrahamsen, directeur van houtbouwbedrijf Moelven Limtre, wordt deze wijze van bouwen de nieuwe standaard. De montagesnelheid in trapachtige spanten van vier verdiepingen hoog wordt nog extra aangewakkerd, doordat één kraan het werk doet en tijdrovend steigerwerk uitblijft.

De toren verrijst in Brumunddal (10.000 inwoners), dat deel is van de gemeente Ringsaker (34.000 mensen) in de zuidoostelijke provincie Hedmark. De plaats ligt rechts van de rivier Brumunda die uitmondt in het langwerpige Mjøsameer.

15 kilometer zuidelijker ligt Hamar met schaatshal Vikingskipet, vermaard om haar 19 driescharnierspantbogen die tot 96,4 m vrij overspannen (nummer 1/94); Abrahamsen vond daarin als bouwkundestudent de inspiratie zich in hout te specialiseren. Met landelijke glooiingen en bossige plooiingen vlijt Brumunddal zich in de hemelsbrede vergezichten van dit Noorse landschap.

Groenverschuiving

Mjøstårnet (= De Mjøsatoren) verleent met een omvang van 37 x 17 x 85,5 m contrast aan de natuurharmonie van het grootste meer van Noorwegen. De gevelbekleding van PEFC-gemodificeerd grenen (Brannpanel Natur; houdbaarheidsklasse 1) zorgt hierin voor enige retouche.

Het opdekwerk in verschillende afmetingen (van 21 x 95 tot 21 x 193 mm) is alleen brandvertragend behandeld en vergrijst lopendertijd.De verticale ordening benadrukt de hoogte extra. Naast het gebouw ligt een groot overdekt 25 meter-bad (10 m hoog, 4.700 m²), uitgevoerd in gelamineerd vuren; een glazen plint op het meer zorgt voor een dubbele waterervaring. Er komen nog drie zevenlaagse woongebouwen bij en een parkje dat alles bij elkaar trekt.

Een jachthaven noodt met ligplaatsen voor pleziervaartuigen. De toren, energie- neutraal door een combinatie van warmtepompen en pv-panelen, is een verzamelgebouw van kantoren, hotel, appartementen, restaurant en op 18-hoog een dakterras. Daar verlucht een appartement met forse lessenaarsdakachtige pergola van geïmpregneerd grenen als fraaie cadeauversiering het saaie beeld van staande schoenendoos.

Half realiteit, half fantasie Het restaurant, met een groot terras op het zuidwesten, bevindt zich op de begane grond en is 9 m hoog. Een entresol voor conferenties, die ongeveer een derde de ruimte insteekt, verdeelt deze in 5 en 4 m. De verdiepingen 3 t/m 7 zijn ingeruimd voor kantoren (4,20 en 4,00 m hoog), 8 t/m 11 voor het hotel en 12 t/m 16 voor appartementen (steeds 3,80 hoog). Per woonetage gaat het om zes appartementen van 67-126 m²; op de 17e zijn twee 4,80 m hoge woningen van 150 m² en een conferentiezaal met fabuleus uitzicht.

Aan de gevels zijn de gebouwfuncties niet onmiddellijk te zien; de tweehoge plint van het restaurant is vrijwel geheel in glas uitgevoerd. Aan de meerzijde openbaart zich dit duidelijker, doordat de appartementen er een balkon hebben, waarvandaan je met je zwervende ogen over het groen en blauw zweeft – half realiteit, half fantasie.

Dotje Durf

Het initiatief voor Mjøstårnet kwam van projectontwikkelaar Anders Buchardt (AB Invest), voor wie het een symbool is van de groenverschuiving in de 21e-eeuwse bouw, en dat hoogbouw kan worden gerealiseerd met lokale/regionale partijen en natuurmaterialen.

Buchardt groeide op in een houten huis te Ringsaker en woont nog steeds in een houten huis, uit 1887. Hij ademt er beter dan in een omhulsel van andere materialen. Volgens hem wordt bouwen met hout even normaal als rijdenop elektriciteit. Voor dit moment moet je nog een beetje dwaas zijn en Dotje Durf heten.

Het project werd ook mogelijk door inspanningen van onderzoek en ontwikkeling op groenvlak, gesubsidieerd door de overheidsinstellingen Innovation Norway en The Research Council of Norway (RCN). Vergeleken bij HoHo Wien van 84 m (2019; zie Het Houtblad 5/2016) is Mjøstårnet 1,5 m hoger en bovendien niet hybride als de Weense broer met z’n betonnen kern.

Zigzaggende spanten

De hoofdconstructie bestaat uit een extern en intern stelsel van FSC-/PEFC-gelamineerd vuren kolommen en liggers, dat aan de gevels stijf wordt gemaakt door zigzaggende spanten (op de kop- en langsgevels 625 x 990 c.q. 625 x 495 mm). Daartoe vormen ze op hun tocht naar boven (of beneden) vakwerken.

Net als bij Treet kruisen ze nadrukkelijk voor de ramen langs. Het korset vangt zowel de horizontale als verticale krachten op. Al het gelamineerde hout is eenmaal gevernist. Kruislaagvuren wanden rond de drie liften (voor kantoren, hotel en appartementen elk één) en de twee trappenhuizen met brandveilige betonnen treden, dragen mee de verticale krachten af. In de stabiliteit spelen deze 74 m hoge voorzieningen geen rol.

Er zijn veel overeenkomsten met Treet, maar Mjøstårnet is 30 m hoger en de modules van Treet zijn vervangen door prefab vloer- en wandelementen. De laatste heeft alleen appartementen, de eerste een mix van functies. Daarvoor zijn modules niet flexibel genoeg. De gevels zijn afgedekt met grote prefab sandwichelementen, voorzien van isolatie en gevelbekleding.

Vier hoekkolommen

Het houtgevaarte staat op een betonnen plaat, ondersteund door heipalen die de druk en trek opnemen. De vier hoekkolommen hebben vanzelf de grootste afmetingen: 1.485 x 625 mm. De overige kolommen zijn doorgaans 725 x 810 en 625 x 630 mm.

De verdiepingen 2 t/m 11 hebben Trä8-vloeren. Dit vloersysteem van gelamineerde ribpanelen met een maximale overspanning van 10 m (Mjøstårnet 7,5 m) is ontwikkeld door Moelven Limtre. Aan de bovenkant is een Kerto Q-plaat op de ribben gelijmd met daarop een betonlaagje van 50 mm dik, aan de onderkant zit een verlaagd plafond met gipsplaatafwerking.

Om de vereiste brandwerendheid van 90 minuten te halen, houden stalen haken de Rockwool-isolatie in de vloeren gefixeerd. Trä8 behoeft minder hout dan kruislaaghoutvarianten. De doosachtige elementen zijn licht, stijf, makkelijk te monteren en voldoen probleemloos aan de akoestische en brandwerende eisen.

Wankelvastheid

De verdiepingen 12 t/m 18 met de appartementen hebben 300 mm dikke betonnen vloeren. Ze voegen gewicht aan het relatief slanke gebouw toe, constructief hebben ze geen functie, alleen in de dynamica. Ze zorgen niet alleen voor een gemakkelijker te realiseren akoestiek in de appartementen, maar ook voor een hogere wankelvastheid.

Het gebouw zwaait bovenaan volgens berekening maximaal 140 mm uit. Door het beton gaat dat trager, wat luchtziekte bij de bewoners voorkomt. Het had ook een ander materiaal dan beton kunnen zijn (zand is te licht). Alle vloeren werken mee in de horizontale schijfwerking. De Trä8-vloeren worden ondersteund door gelamineerd vuren liggers van 395 x 585/675 mm, de betonnen vloeren door exemplaren van 625 x 585/720 mm.

Alle gelamineerde elementen zijn met fikse ingelaten stalen verbindingsmiddelen aan elkaar gebout. Het constructiehout bevindt zich achter de gevelelementen en het glas, zodat het goed beschermd is tegen regen, zon en verwering.

Hoorbare toekomstmuziek

Voor de hoofdconstructie geldt een brandwerendheid van 120 minuten, voor de wanden en vloeren van 90 minuten. Daarop zijn de afmetingen van kolommen en liggers overgedimensioneerd.

Het hout dat in het zicht blijft – binnenwanden, in de vluchtroutes -, is behandeld met een brandvertragend middel. De kruislaagvuren wanden van het vluchttrappenhuis moesten worden bekleed met gipsplaat. Daarnaast is het hele gebouw gesprinklerd; alle ruimtes zijn ontworpen als brandcompartiment. De stalen verbindingsmiddelen zitten minimaal 85 mm diep in het hout. Ruimtes en spleten worden gevoegd met een brandstrook die tot twintig keer opzwelt bij 150 °C. De boutgaten krijgen geen prop, omdat proeven uitwijzen dat dit weinig effect heeft op de temperatuur van het staal.

Zonder verlies van horizontale stijfheid kan de constructie één vloer missen. Ook kan zij het gewicht van een naar beneden vallende vloer opvangen. Noorwegen kent geen aardbevingen, dus is daarmee niet gerekend. Met een bredere versie in dit bouwsysteem is volgens Abrahamsen probleemloos tot 100, ja 150 m te reiken. Voor hemzelf is dat al hoorbare toekomstmuziek.

Dit artikel komt uit Het Houtblad 6/2018.