Maggie’s Oldham

Maggie’s Oldham is het 21ste zorgcentrum waar kankerpatiënten troost en ondersteuning krijgen van familieleden, vrienden en therapeuten. In vrijwel alle centra dient hout als gevoelsmateriaal. Hier is gekozen voor twee houtinnovaties: een constructie van kruislaagtulpenboomhout en een gevelbekleding van gemodificeerd tulpenboomhout.

De oorsprong van het fenomeen ligt bij Maggie Keswick Jencks, tuinarchitecte en vrouw van vermaard architectuurcriticus Charles Jencks. Bij haar werd borstkanker geconstateerd. Door de ervaringen die ze al observerend meemaakte, geloofde zij dat dergelijke intieme gebouwen een belangrijke aanvulling zouden kunnen zijn op ziekenhuizen, die meestal mikken op een bombardement van straling en chemie. Ze zette de stichting Maggie’s Centres op om deze zorgvoorzieningen over het hele Verenigd Koninkrijk te verspreiden.

Beroemde architecten

Belangrijke voorwaarde was wel dat ze van hoge architectonische waarde moesten zijn, als extra stimulans om het ziekteproces te doorstaan en om, aldus Maggie, ‘de levensvreugde niet te verliezen in doodsangst.’ Vele beroemde architecten hebben dan ook ontwerpen geleverd, zoals Richard Rogers, Norman Foster, Zaha Hadid, Rem Koolhaas, Steven Holl en Frank Gehry (zie over de laatste nummer 7/2004: Maggie Cancer Care Centre Dundee, Schotland). Zelf overleed ze in 1995, het eerste centrum opende in 1996 te Edinburgh. In Groningen verrijst nu het eerste Nederlandse zorgcentrum, naar ontwerp van Marlies Rohmer en landschapsarchitect Piet Oudolf, want tuinarchitectuur hoort gezien Maggie’s achtergrond onlosmakelijk bij alle centra.

Belangrijke inspiratiebron

Maggie’s Oldham is ontworpen door het veelgelauwerde architectenbureau dRMM uit Londen. De eerste prijzen zijn inmiddels binnen: Building Project of the Year en Sub-Regional Project of the Year for Manchester, behaald bij de Constructing Excellence Awards North West. Directeur-architect Alex de Rijke, tweemaal Houtdag-spreker, en de American Hardwood Export Council (AHEC), Houtblad-partner, stuurden een speciale uitnodiging om het project te komen aanschouwen. Alex zelf was afwezig, omdat zijn eigen vriendin terminaal darmkankerpatiënt is. Ze was een belangrijke inspiratiebron voor dit project, met een blijvende invloed op zijn ideeën over architectuur. Enkele weken na de opening overleed ze.

Ribbelgevelbekleding

Eenvoud biedt vaak de meeste troost. Dat is de eerste observatie op een zonovergoten dag ter locatie in Oldham, 13,5 km ten noordoosten van Manchester. Het verblijf staat op het terrein van het Royal Oldham Hospital. De houten schoenendoos, 4 m hoog zwevend op zes slankstalen kolommen, onderscheidt zich duidelijk van de typische Engelse woningbouw in baksteen rondom, van kleur te rood, van vorm te groot. De bekroning met schoorstenen is voor Nederlanders een vreemd relict van ons eigen kolentijdperk. Des te strakker en krachtiger komt het rechthoekige volume over, wat weer wordt verzacht door de schaduwende ribbelgevelbekleding van thermisch gemodificeerd tulpenboomhout. Je zou er verticaal geplaatst golfplaat in kunnen zien, maar door de uitvoering in hout mist het elke onvriendelijke industriële uitstraling. De FSC-houtsoort van houdbaarheidsklasse 4 springt door de warmtebehandeling naar klasse 1. Het rijk getekende hout is door de modificering redelijk eenkleurig aangedonkerd en transformeert lopendertijd naar grijs.

Grijze tempering

Een loopbrug van gemodificeerd Amerikaans essen, een al wat langer bestaand FSC-gecertificeerd product, leidt naar de hoofdingang. Een andere optie is op het zuiden via een hellingbaan naar de tuin af te dalen en dan per trap en de veranda het centrum te betreden. Samen vormen cultuur en natuur een haast idyllisch ensemble van vloeiende horizontale, diagonale en verticale lijnen tussen de Engelse stugbouw rondom. Aan de achterkant (op het noorden) drijft het paviljoen boven een verweerde stenen muur, die er schoksgewijs naar opkartelt. Het onderlaagse tuindeel met bomen en planten krijgt een grijze tempering door de wandelpaden van aangestampt gruis of grint, afgezet met kleine stenen en keien rond de perken. Er is een kleine Hollandse kas, waar patiënten groenversnaperingen kunnen kweken, als (wee)moedig teken van doorgaand leven. De rotstuin heuvelt onder het gebouw door. De onderzijde ervan is glimmend bruin bekleed met vochtbestendig marinetriplex. Een klein regenwaterbekken dient de tuinbesproeiing.

Omfloerste adagio’s

Ook staat er een driestammig gevorkte berk die als levensboom in het paviljoen doorsteekt. Wie binnentreedt, is meteen diep geraakt. De drieberk is ongeveer het eerste wat je ziet als je bruggelings door de hoofdingang komt. Daar ontvouwt zich een droomachtige binnenwereld, waarvan de expressiviteit wonderlijk introvert overkomt. Je ziet wanden van Amerikaans tulpenboomhout in een bonte tintenspreiding van wit naar olijfgroen en van lichtgeel naar paarsig donkerbruin, en een knalgele vloer; ook de deuren hebben deze zonnige kleur. IJkpunt is een rondgolvende glazen wand rond de onderbuurberk, een soort Alvar Aalto-achtige reuzenvaas. Hij deelt de ruimterechthoek in tweeën en verschaft zo beschutting, waardoor verblijvers zich minder bekeken voelen. Het daklicht erboven en het licht door de verdiepingshoog beraamde kopgevels in eiken kozijnen zorgen voor steeds wisselende clair-obscurs. Daardoor is de ruimte nu eens verkwikkend helder dan weer stemmig mystiek. Soms speelt het licht een vrolijk concert, dan weer druppelt het omfloerste adagio’s, klinkt hier een etude, zingt daar een sonate. Het licht creëert een fuga van (on)tastbare sferen van vormen, lijnen en kleurschakeringen, zonder dat enige dissonante orthogonaliteit zich aan je opdringt.

Table Turned

Aan de langszijde direct na de ingang bevinden zich links en rechts enkele ruimtes achter een gebogen binnenwand voor personeel, vergaderen, gesprekken en toiletbezoek. Dit dubbele wanddeel met vertrekkenspouw verzorgt meteen de stabiliteit. In de wand ertegenover zijn een keuken en een bibliotheek uitgespaard in tulpenboomhoutgefineerd berkentriplex en hardboard. Ter hoogte van de keuken staan een lange tafel met een wanplank van Amerikaans noten als blad en de Table Turned, een paddenstoelvormige tafel van tulpenboomhout, ontworpen door De Rijke tijdens het AHEC-project The Wish List (2014). Ze wekt de illusie door een meesterhand uit één stuk te zijn gedraaid. Bij de bibliotheek, na de glazen gigacontour, is de ‘woonkamer’ met zitmeubilair. Daar kijk je door een panoramavenster schitterend uit over Oldham en het Penninisch Gebergte dat, 400 km lang, ook deze regio passeert. Je kunt dagelijks de weersnuanceringen volgen. Deels is de zitkamer af te lussen met een januskopgordijn van zilver kunstleer en geel velours van de Nederlandse ontwerpster Petra Blaisse.

Doos vol verrassingen

Toch gaat het gebouw meer over inhoud dan over vorm, benadrukt De Rijke. ‘Het is een simpele doos vol verrassingen. De aarde, de hemel, het licht dringen er onverwacht en krachtig in door. Het ensemble confronteert ons met onze vervreemding van de natuur en met het contrast van buiten willen zijn maar binnen moeten zijn.’ Hout was de beste intermediair. ‘In hout is hoop, menselijkheid, schaal, warmte én CO2-opslag. Het is niet-giftig, veelzijdig, vriendelijk en niet-kankerverwekkend.’ Qua binnenklimaat is het goed voor de bloeddruk, hartslag, luchtwegen en ziekteherstel. Gecirculaird De wanden staan op een vloer van gelamineerd fineerhout; het dak heeft een constructie van gelamineerde liggers die 10 m overspannen. Zaagresten van het kruislaagtulpenboomhout zijn gecirculaird in het akoestische open lattenplafond. De wanden zijn opgebouwd uit twintig vijflaagse panelen met lengtes van 0,5-12,0 m; de dikte is 500 mm (5 x 100 mm), de hoogte 2,93 m. De sterkte- gewichtsverhouding is beter dan die van beton of staal; de buigsterkte is 70% hoger dan van kruislaagvuren.

Pijn

Absolute bedoeling was de functionele ziekenhuisarchitectuur van clean plastic, kil staal, schel of juist ontbrekend daglicht en wezenloze snoepautomaten om te buigen tot een microwereld van zorg, aandacht, begrip én tijd, in balsemend en gevoelsrijk hout. Treffend zijn de eiken deurklinken en handgrepen: materialen als staal en kunststof doen na chemotherapie pijn aan de handen. De veranda in gemodificeerd Amerikaans essen is overhuifd, omdat licht eveneens pijn kan scheppen. Hout heelt.