Onder de rook van Deventer, in Terwolde, heeft het Waterschap Vallei en Veluwe een circulaire waterzuivering gerealiseerd. Onderdeel daarvan is een houten leidingbrug van 87 meter lang met 16 spanten van bijna 9 meter hoog. Een project dat navolging verdient volgens het bouwteam.
Een imposant spel van hout en dikke bovengrondse leidingen typeren de gerenoveerde rioolwaterzuiveringsinstallatie (RWZI, in vaktermen) in Terwolde. Er is een geheel houten leidingbrug gerealiseerd met loopdek en daaronder lopen diverse buizen en leidingen. De brug is 87 meter lang en telt 16 spanten (5280 x 8975 mm) die de buizen dragen, twee trappen en drie bordessen. Dit natuurlijk naast verschillende waterbekkens en een slibbassin en in totaal is de installatie goed voor 2400 ton water per uur. Daarnaast is de brug voorzien van 153 zonnepanelen; deze rusten ook op houten liggers. Er is alleen beton gebruikt voor de fundatiebalken onder de spanten. De constructie is geheel losmaakbaar. Het is de eerste in hout uitgevoerde leidingbrug bij een RWZI in Nederland.
Waterschap met aandacht voor duurzaamheid
Opdrachtgever van het project is het Waterschap Vallei en Veluwe. De doelstelling was om een toekomstbestendige RWZI te bouwen met veel aandacht voor circulariteit en duurzaamheid. Een concrete materiaal-specifieke doelstelling voor het gebruik van hout stond niet in de opdracht. Arend Jan Overbeek, commercieel manager duurzaam bouwen bij ADS Groep, onderdeel van Combinatie Lokaal Circulair een samenwerking van meerdere bedrijven die samen ontwerp en bouw op zich namen, vertelt dat in de eerste calculaties ook werd uitgegaan van een stalen brug. Staal dat verzinkt en dubbel gecoat zou moeten zijn vanwege de stoffen die vrijkomen bij het zuiveren van het water en die het staal kunnen aantasten. Vanwege de duurzaamheidsambities van het Waterschap vroegen ze het bouwteam om een uitvoering in hout te onderzoeken. ‘Dat hebben we vervolgens gedaan voor de A-portalen en de loopbrug. Toen we de Milieu Kosten Indicatie (MKI) gingen maken bij de start, werden de voordelen van hout snel duidelijk.’
![](https://www.hethoutblad.nl/wp-content/uploads/2024/04/kl_8-b--300x204.jpg)
![](https://www.hethoutblad.nl/wp-content/uploads/2024/04/kl_5-300x200.jpg)
![](https://www.hethoutblad.nl/wp-content/uploads/2024/04/kl_4.jpg)
![](https://www.hethoutblad.nl/wp-content/uploads/2024/04/kl_staat-225x300.jpg)
![](https://www.hethoutblad.nl/wp-content/uploads/2024/04/kl_7-1444.jpg)
![](https://www.hethoutblad.nl/wp-content/uploads/2024/04/kl_6.jpg)
Milieukosten in een MKI-tool
Die milieukosten laten inderdaad een indrukwekkend verschil zien. Per 6 meter brug komen die in een stalen uitvoering op 8.361 euro, bij een uitvoering in hout op slechts 236 euro. De MKI is terug te vinden in het rapport ‘Ketenanalyse verduurzaming leidingbrug voor Verdygo® waterzuiveringen, van ADS en Witteveen+Bos. Overbeek: ‘Hout komt dus gewoon veel beter uit de bus dan staal. En daarin is de restwaarde van het hout nog niet eens meegerekend. De gehele leidingbrug is losmaakbaar en kan na 50 jaar (de levensduur van de constructieve delen) een andere bestemming krijgen. Maar een uitvoering in staal was in directe bouwkosten goedkoper. Het Waterschap heeft hier dus echt een duurzame keuze gemaakt.’ Er was echter meer onderbouwing nodig voor het Waterschap om de keuze voor hout te maken. ‘Natuurlijk. Ook qua montage, sterkte en levensduur hebben we veel data aangeleverd. Het is een partij die met maatschappelijk geld keuzes maakt en dan moet je zeker zijn van je zaak.’
Ook de trapdelen en bordessen in hout
Hupkes Wijma uit Kampen werd erbij geroepen voor het onderdeel ‘hout’. Marcus Schiere, specialist houten bruggen bij het bedrijf: ‘In eerste instantie vroeg het bouwteam ons om een offerte voor de 16 A-portalen (spanten) en de loopbrug. De trapdelen en bordessen zouden in RVS worden uitgevoerd. Maar voor die delen hebben we een meerprijs opgegeven en uiteindelijk is alles in hout gebouwd. Wij hebben de constructieve berekeningen gedaan, de 3D-ontwerpen gemaakt, de prefabricage van de houtconstructie verzorgd en uiteindelijk ook alles gemonteerd in Terwolde. De voorbereidingen vonden bij ons bedrijf in Kampen plaats waar we het hout zagen, schaven en CNC-bewerken.’ Schiere vervolgt: ‘In dit project was met name het afstemmen tussen de verschillende bouwpartners belangrijk. We moesten uiterst nauwkeurig te werk gaan bij het opstellen van de 3D-tekeningen en regelmatig met modelleurs van ADS overleggen om ons deel passend te krijgen met de leidingen en fundering.’
Pluim voor het waterschap
Richard Moleman, projectleider bij ADS, kijkt nu tevreden terug. ‘Ik was eerlijk gezegd huiverig om dit uit te voeren in hout. Ik had echt wel een beetje houtvrees, zeker ook vanwege een gebrek aan ervaring met het materiaal. Maar hier hebben mensen echt hun nek uitgestoken. Een pluim voor het waterschap. Als de installatie op volle kracht werkt, voel je slechts een lichte trilling als je je elleboog op de leuning legt. Ook kan het hout goed tegen de warmte van bepaalde leidingen, die kunnen 60 graden zijn. Ik ben echt enthousiast. Over het eindresultaat, maar ook over de onderlinge afstemming tijdens de bouw. Je snapt dat deze constructie een ingewikkelde puzzel is die we in delen hebben opgebouwd.’ Schiere, houtkenner bij uitstek, is niet voor één gat te vangen. Hij twijfelde niet aan de constructie, maar droomde wel eens over het labyrint van buizen en leidingen dat door de spanten onder de brug loopt. ‘Die zijn natuurlijk niet flexibel. Maar dankzij goede 3D-tekeningen en de goede samenwerking op locatie, verliep de bouw soepel. Zonder vertraging!’
Stale platen vermeden
Het bouwteam heeft de opdrachtgever in het proces meegenomen en telkens uitleg gegeven over de specifieke kenmerken van hout. Schiere: ‘Stalen platen zijn niet nodig om hout te verbinden, die stonden wel in de eerste tekeningen. Expansie bij hitte en krimpgedrag bij kou zoals staal dat kent, is voor hout geheel anders. Dat heeft weer invloed op het al dan niet ontkoppelen van de constructie. Zo waren er veel vragen die ADS telkens rustig heeft toegelicht aan de opdrachtgever.’ Afgelopen zomer heeft de houtconstructie extreme hitte te verduren gekregen en in januari matige vorst. ‘Zonder gevolgen. Er traden geen spanningen op die de constructie niet kon opvangen.’
Meer waterschappen geïnteresseerd
Moleman: ‘Ik was de schakel tussen waterschap en Hupkes Wijma. Bij deze vernieuwende aanpak is communicatie nog belangrijker dan anders. Een ander praktisch voordeel van een brug van hout: Je kunt er eenvoudig een stroomkast of lantaarn aan bevestigen. We hebben afspraken gemaakt hoe we dat mogen doen. Het is natuurlijk belangrijk dat er geen inwatering plaatsvindt. Maar bij staal zou die montage veel lastiger en duurder zijn.’ Richard Moleman en zijn collega Arend Jan Overbeek stellen beiden dat het project ook bij ADS mensen aan het denken heeft gezet. ‘Wij zijn van oorsprong een staalbedrijf… door de data en ervaring die we in Terwolde opdoen, krijgt hout ook binnen ADS meer aandacht.’ Overbeek denkt dat meer waterschappen voor het gebruik van hout gaan kiezen bij onderhoud of renovatie van hun RWZI. Daar zijn er in Nederland dik 300 van die beheerd worden door 21 Waterschappen. ‘Wij doen heel veel publieke werken en alle overheden willen een volledig circulaire economie in 2050. Hout past daar als hernieuwbare grondstof natuurlijk heel goed bij. Dat hoef ik de lezeres van Het Houtblad niet uit te leggen. Elders in het land wel.’
Klimaatbeleid en circulariteit
Navraag bij de overkoepelende Unie van Waterschappen leert dat er geen concrete doelstellingen zijn als het gaat om materiaalgebruik zoals hout, beton of staal bij hun aanbestedingen. ‘Hierover hebben we met elkaar geen afspraken gemaakt of doelen bepaald. Wel als het gaat om het bereiken van klimaatneutraliteit en circulariteit,’ laat woordvoerder Jane Alblas weten.
Azobé en billinga
Bij de bouw van de leidingbrug is in totaal 65 kuub hout gebruikt, voornamelijk azobé en voor de leuningen wat billinga omdat dit minder splintert. Beide houtsoorten zijn FSC-gecertificeerd en afkomstig uit West-Afrika. Ook het transport naar Nederland is meegenomen in de MKI. De hele brug slaat 106.230 kilo CO2 op. Net zoveel als 900.249 kilometers aan uitlaatgassen van een middenklasse benzineauto. Of het elektriciteitsverbruik van 119 huishoudens gedurende één jaar.
Rioolwater zuiveren klus voor waterschap
De renovatie van de RWZI in Terwolde was voor het Waterschap Vallei en Veluwe een must. Op deze locatie wordt het rioolwater gezuiverd van de gemeente Voorst en een deel van de steden Apeldoorn en Deventer, in totaal 60.000 inwoners. Oorspronkelijk stamt deze RWZI uit 1977. De renovatie was nu nodig om te voldoen aan nieuwe wet- en regelgeving en natuurlijk om het rioolwater goed te kunnen blijven zuiveren. Moleman: ‘We zijn helemaal voorbereid op de toekomst. Ook als de eisen op gebied van medicijnresten strenger worden. Dan kunnen we extra bekkens aanleggen hier. Die ruimte is er. We zijn blij dat we de renovatie zo duurzaam hebben kunnen uitvoeren. Ook het kantoor hier is vernieuwd en deels gebouwd in CLT.’
Losmaakbare antislip
Maaike van Scheppingen, omgevingsmanager bij het Waterschap Vallei en Veluwe stelt dat er met zulke stevige circulariteitsdoelen een andere manier van denken en doen nodig is. ‘Circulair bouwen gaat niet alleen om woningen of utiliteitsgebouwen. Ook een RWZI kun je op een circulaire wijze ontwerpen.’ Het gaat te ver om het zuiveringssysteem hier uit te leggen, maar ook dit bestaat uit flexibele modules die ook elders weer opgebouwd kunnen worden. ADS en Hupkes Wijma vullen aan dat je circulair moet denken vanaf de start en bij elke (kleine) stap. Zo is het antislip op de planken van de loopbrug ook losmaakbaar, zodat het hout eenvoudig hergebruikt kan worden. Met hars of zand zou dat niet kunnen. In het bedrijfsgebouw is staal hergebruikt dat afkomstig is uit het oude oxidatiebed. Daarnaast is een voormalige stalen ruimerbrug hergebruikt als loopbrug (op een houten constructie) en ook is een oude stalen trap door ADS opgeknapt en voorzien van houten treden.
Hoewel alle betrokken partijen zeer content zijn met het gerealiseerde project in Terwolde zijn er bij volgende projecten stappen te maken voor nog meer duurzaamheid. Voorbeelden die Overbeek noemt zijn het gebruik van cementloos beton voor de funderingsbalken, montage met elektrische machines en gebruikt hout inzetten bij niet-constructieve delen.