Een mooie line-up met sprekers over hout- en biobouw had de Metropoolregio Amsterdam weer bij elkaar gebracht in Pakhuis de Zwijger. Net zoals het Nederlands elftal die avond een schijnbaar prima opstelling had. En ondanks dat er punten gescoord werden wilde deze editie van HoutbouwXL niet echt op gang komen.
De Metropoolregio Amsterdam (MRA) probeert met alle macht druk te houden op de afspraak om zo snel mogelijk 20 procent van de woningbouw in het gebied, dat dankzij het mede-ondertekenen door tal van overheden grote delen van westelijk Nederland omvat van hout en biobased materiaal te laten zijn. Ze doet dit onder andere door het meerdere keren per jaar organiseren van bijeenkomsten waar de voortgang wordt besproken en inspirerende voorbeelden en pitches worden gegeven. Meestal in het cultureel centrum Pakhuis de Zwijger. HoutbouwXL vormt daarvan het jaarlijkse hoogtepunt, gratis toegankelijk voor geĆÆnteresseerden.
Deze editie leek er wat minder interesse dan anders, wat mogelijk aan het mooie weer lag, mogelijk ook aan de wedstrijd Nederland-Oostenrijk, die om 18:00 uur op het programma stond. Het programma had zich er omheen geplooid, met break-out sessies vanaf 11:30 tot 17:30 en een plenair avondprogramma dat om 20:00 begon.
Houtconstructies met Blumer en architecten
In de ochtend was de grootste zaal gereserveerd voor presentaties van de Zwitserse houtconstructeur Hermann Blumer, de architecten Lidewij Lenders en Dennis Hauer die samen een boek schrijven over detaillering van hoge houten gebouwen en architect Mechtild Stuhlmacher aan wie de eer toekomt het eerste CLT-bouwwerkje in Nederland gerealiseerd te hebben, (las Palmas, in Rotterdam) ruim 20 jaar geleden. De presentatie van Blumer, bijgestaan door een jonge collega die hem met het vertalen tussen Duits en Engels hielp, verliep wat moeizaam door die taalbarriĆØre. Wat niets afdeed aan de vele bijzondere voorbeelden die hij toonde van oplossingen in houtconstructies, onder andere voor sterarchitect Shigeru Ban.
Onderzoek overtuigt niet en nog niet gereed
In een andere sessie kwam het onderzoek aan de orde dat door onder andere Alba Concepts en de site ‘watkostdebouwvaneenhuurwoning‘ is uitgevoerd, gesubsidieerd door Build by Nature en de MRA. De resultaten van dat onderzoek waren een week eerder al gepresenteerd, op het jaarcongres van het Lenteakkoord 2.0. Het onderzoek bleek nog niet geheel klaar te zijn voor publicatie, het was dus geen officiĆ«le lancering op deze HoutbouwXL.
Jim Teunizen van Alba gaf een eerlijke presentatie. De bedoeling van het onderzoek is om in beeld te krijgen wat de werkelijke kosten van houtbouw zijn en of ze verschillen van de bouwkosten van ‘minerale’ bouw. Van de 57 onderzochte houtbouwprojecten, waarvan de onderzoekers er maar van 13 de inschrijfbegrotingen mochten uitpluizen, bleken er ’tussen de 5 en 7′ houtbouwprojecten tegen concurrerende kosten gerealiseerd te zijn.
De vaagheid van het aantal tekent de mist waarin de onderzoekers hebben moeten zwemmen: kosten worden per project heel anders berekend waardoor het vaak appels en peren vergelijken is, legde Teunizen uit. Het rapport trekt een aantal conclusies over de kostenverschillen tussen bouw in HSB en bouw in CLT. En ook is de opslag van CO2 in beide bouwmethodes bekeken. Maar beide vergelijking blijken flinterdun, al was het maar omdat veel recente CLT-projecten nog als innovatie behandeld worden, met alle bijkomende kosten van dien, terwijl in de HSB soms bestaande projecten, vaak HSB casco’s met bakstenen gevels, in de vergelijking zijn meegenomen.
HoutbouwXL risico verzanden
Een break-out sessie onder leiding van emeritus hoogleraar aan de TU Thijs Asselbergs smoorde nogal in goede bedoelingen en misverstanden. Hoofdthema was de vraag of door standaardisering van de uitvraag een grotere productie van houten gebouwen op gang zou kunnen brengen. In Noord Holland is daar een initiatief over onderweg onder de naam Bouwstroom, Saskia Oranje van DOOR Architecten legde de bedoeling daar achter uit. Die is onder andere om een netwerk van fabrieken te creƫren die onderling productie zouden kunnen uitwisselen en zo minder last hebben van stagnering in de productie vanwege problemen met procedures en dergelijke. Op de vraag of fabrikanten daartoe genegen zijn kwam niet echt antwoord, integendeel: Veronique Leenhouwers, directeur BAM Wonen Noord West vertelde gedreven over het FLOW-concept, houten grondgebonden woningen die in veel varianten in de eigen fabriek gemaakt kunnen worden en Rosa Hoogma, mede-oprichter van Moos, vertelde over hoe de stapelbare 3D modules van Moos geassembleerd worden (waarbij Moos min of meer werkt met zijn toeleveranciers zoals Oranje zich dat voorstelt in de hele keten). De rest van deze brake out sessie van HoutbouwXL, waar ook Peter Kuindersma (Ingenii Bouwinnovatie) en Klaartje Molthof (directie portefeuillevernieuwing Ymere) aan deelnamen, verzande enigszins in discussies over beeldkwaliteit versus seriematige woningbouw en de rol die de overheid al dan niet hierin te spelen heeft.
Bouwen met stro
Ook bouwen met stro – vaak in combinatie met houtbouw – kreeg een podium op HoutbouwXL. Kristian Maters van Prefab Strobouw liet voorbeelden zien van recente projecten die met de constructieve panelen van zijn bedrijf zijn gebouwd. De panelen zijn gevuld met samengeperste strovezels, in een mdf doos. Minimale dikte van de panelen die voor gevels en daken kunnen worden toegepast is 12 cm. Het gewicht is 100 kg/m3. Stro wordt puur toegepast, is een restproduct van graanteelt, groeit snel en lokaal. Maters benoemde meer voordelen van stro in de bouw: isolerend, dampopen, vocht buffering. De panelen hebben brandklasse E, geschikt voor vrijstaande bouw. Door afwerking met bijvoorbeeld leem of gipsplaat is een hogere brandklasse mogelijk en is het materiaal ook geschikt voor seriematige woningbouw, verzekerde Maters.
Over isoleren met strobalen en andere biobased materialen in gestapelde woningbouw hebben Christina Eickmeier van CRITH architecten en Wouter de Haas van Lab03 samen met Studio Inscape uitgebreid onderzoek gedaan. De eerste twee gaven een toelichting op hun onderzoek, dat in oktober dit jaar gepubliceerd gaat worden. Van 13 projecten van 4 tot 9 bouwlagen) hebben ze de detaillering, gevelopbouw, brandveiligheid en bouwfysica in kaart gebracht en de architecten geĆÆnterviewd over hun ervaringen en de prestaties van hun gebouwen. In Nederland is strobouw tot op heden enkel op grotere schaal toegepast in woongebouw Iewan in Lent bij Nijmegen. Geen Nederlands projecten dus in dit onderzoek, wel diverse mooie voorbeelden uit Frankrijk, Duitsland, Zwitserland en Oostenrijk. De regelgeving en rekenmethode (LCA) in Frankrijk blijkt gunstiger voor biobased materialen dan in Nederland (MPG). Check in oktober de website van het onderzoek.
Bouwen met bamboe
Ook bamboe kwam in een van de sessies uitgebreid aan bod. Pablo van der Lugt, auteur van Booming Bamboo, ging in op diverse aspecten en eigenschappen van bamboe: de teelt is grotendeels in China maar ook in Europa zijn al succesvolle bamboeplantages. Bamboe scoort heel goed m.b.t. de snelle groei, de CO2 opslag, de sterkte. Als adviseur bij bamboebedrijf Moso ging Van der Lugt ook in op ook enkele voorbeelden van de producten van deze bamboeplatenfabrikant. Als beste komt gelamineerd thermisch gemodificeerd bamboe uit de bus, met EPD score op Construction Material Pyramid van maar liefst -695.
Joost Borneman van Bamboologic propageert de bamboeteelt in Europa. Ook in Nederland zijn diverse boeren begonnen met de teelt van bamboe op voormalige aardappelakkers. Het duurt zo’n 5-10 jaar voor er werkelijk bruikbare dikke stammen geoogst kunnen worden, maar vanaf dan kan er ook jaarlijks worden geoogst, vanuit dezelfde moederplanten. TNO gaat Europees geteeld bamboe testen op bruikbaarheid in de bouw.
De derde spreker in deze sessie was Nicole Nicholson van Moso, die uiteraard ook de vele voordelen van bamboe als gevel- vloer- en dakbekleding over het voetlicht bracht. Als noviteit toonde ze een monster van bamboo Xtreme waarbij de bamboe strips zijn gelijmd met biobased lijm. Ze stelde het publiek de vraag: wat als het 50% duurder zou zijn, zou je het dan toepassen? Hoewel de wens om te gaan voor 100% biobased – bij Moso en bij het publiek – groot is, zijn de hoge kosten voor de productie ervan een struikelblok. Het vergt grote investeringen in de productie bij Moso, waardoor de productie 4x duurder wordt.
Het huidige Bamboo X-treme bevat 10% fossiele lijm (EPD -114). Het materiaal is wel gekwalificeerd biobased omdat het ruim boven de minimaal vereiste 70% aan biobased ingrediĆ«nten uitkomt. Moso gebruikt bamboe uit China en heeft daar ook fabrieken staan. Wat als de productie in Europa groeit? Dat zal zo’n vaart niet lopen, verwacht Nicholson, de eerste 10 jaar zal Moso in ieder geval geen productie-unit in Europa bouwen.
Bamboe x houtbouw
Ten slotte hield Van der Lugt nog een pleidooi voor de combinatie van glulaminated hout en bamboe in de bouw, door goede eigenschappen van beide te combineren – voorbeeld: houten liggers bekleed met bamboe – kunnen gebouwen nog brandwerender, sterker en milieuvriendelijker worden. Goede voorbeelden hiervan in Amsterdam: Hotel Jakarta en de Mooijburg projecten op Centrumeiland en Switi in Amsterdam Zuidoost.
Wellicht komt er volgend jaar ook een Bamboe-dag of Biobased bouwen-event in Pakhuis de Zwijger!
