Verspreid over de twee dagen waarop hij gehouden werd trok de International Wood Conference in Portland, Oregon (VS) meer dan 3000 bezoekers. Het programma omvatte excursies, een beurs, prijsuitreikingen, demonstraties, posterpresentaties van onderzoekers en een groot aantal lezingen.
Als er één conclusie is dan is het wel dat in alle werelddelen architecten, ingenieurs en bouwbedrijven bezig zijn om kennis te vergaren over en daadwerkelijk uitvoering te geven aan houtbouwprojecten. Ook in de Verenigde Staten, van oudsher toch een houtbouwland, is een hausse gaande, aangejaagd door de nieuwe mogelijkheden van mass timber (glulam, CLT en andere samengestelde houtsoorten) en door het inzicht dat de grote huizenbehoefte die ook in Amerika heerst (en zeer zichtbaar is aan het grote aantal daklozen op de straten van ook een vrij bescheiden stad als Portland) niet met betonnen en stalen gebouwen kan worden gestild, gegeven de opwarming van de aarde en dreigende klimaatrampen.
Bekijk hier een video-impressie die hoofdredacteur jan Maurits Schouten van de IMTC maakte:
Mass Timber in Afrika
Ook het Afrikaanse contingent, op meerdere manieren vertegenwoordigd op de conferentie, wordt aan de ontwikkeling van houtbouw gewerkt. Afrika is mondiaal gezien nu nog een bescheiden veroorzaker van CO2-uitstoot, maar met een welvarender wordende middenklasse en de grootste voorspelde bevolkingsgroei van de hele wereld is het, ook volgens de Afrikanen zelf, zaak om dat te proberen zo te houden. Er is inmiddels, met name in Zuid-Afrika, ook CLT-productie opgestart. In Kenya is Wekesa George, van architectenbureau BuildX Studio bezig om herhaalbare betaalbare en duurzame huisvesting te ontwikkelen. Op Zanzibar werkt Leander Moons, een in Delft opgeleide Nederlandse architect die momenteel in Berlijn woont met zijn bureau OMT-Architects aan een complete stad van houten huizen, die als bekroning een hoge houten torenflat moet krijgen, de Burj Zanzibar. Moons weet nog een belangrijk voordeel van houtbouw: ‘Het is in het warme Afrikaanse klimaat gewoon veel aangenamer wonen in een houten huis. Het is niet eenvoudig om de mensen daarvan te overtuigen. Wie welgesteld genoeg is om zich een goed eigen huis te veroorloven kiest graag voor beton en steen. Maar dat is écht veel warmer, we laten de mensen het nu zelf ervaren en dan moeten ze het ook toegeven.’ Dat is interessante ervaringskennis voor de TOjuli-discussie die nog altijd in Nederland woedt.
HAUT als aanrader
Nederland en Nederlandse houten gebouwen kwamen ook zo nu en dan langs. Het convenant van de Metropoolregio Amsterdam om 20 procent van de nieuwbouw in hout te gaan uitvoeren werd zelfs genoemd. Maar dat was dan ook door Amanda Sturgeon. Zij is een in Australië woonachtige architecte en tevens CEO van Built by Nature, een in Nederland gevestigde en door de Nederlandse Laudes-foundation gesponsorde organisatie die bouwen met biobased materialen wil stimuleren.
Geheel onverwacht was de tip van Molly Cutler. Samen met haar man Scott vormt zij Cutler Development, een projectontwikkelaar in Des Moines in Iowa. Het jonge stel gaf samen een presentatie over de twee bescheiden drielaagse houten woongebouwen die zij realiseren in deze stad waarvan verwacht wordt dat de bevolking snel zal toenemen. Opeens flitste een foto van Molly en Scott voor HAUT voorbij. Molly vertelde dat dit gebouw hen enorm gestimuleerd had om met houtbouw door te gaan en raadde iedereen een trip naar Amsterdam aan.
Amerikaanse praktijk is anders
Meerdere Amerikanen die wij spraken meenden te weten dat de VS nog ver achterloopt op de Europese ontwikkelingen in houtbouw. En op de beurs met meer dan 150 in houtbouw gespecialiseerde bedrijven kwamen we dan ook aardig wat bekende Europese spelers tegen (Hasslacher/Binderholz/Rothoblaas/Siga/Heco Schrauben etcetera). Maar de Amerikanen hebben deels andere bouwmethodes en, dat viel ons op, komen ook vanuit een compleet andere praktijk.
Zo bestaan Amerikaanse steden voor een heel groot deel uit laagbouw, zoals Renee Funston, werkzaam bij het ontwikkelbureau (Capital Area Development Authority) van Sant Sacramento, Californië, benadrukte: uitgestrekte suburbs met veelal vrijstaande woningen. Om niet meer land in gebruik te hoeven nemen zal er dus omhoog gebouwd moeten worden en is voor veel mensen een drielaags gebouw al hoog. Dan kan dat beter maar een heel comfortabel gebouw zijn, en dus van hout.
Hier onder enkele foto’s van de beursvloer
Poles and sticks en brandbaarheid
De gangbare manier van bouwen in de Verenigde Staten is houtskeletbouw, grotendeels op ambachtelijke wijze. Ongeacht de wolkenkrabbers in de centra van de steden is naar schatting 80 procent van de Amerikaanse woningen met deze woodframe-methode, (wat neerbuigender: ‘poles and sticks’) gerealiseerd. De komst van mass timber is dan ook een soort upgrade voor de Amerikanen, waar hij voor Europeanen, die aan baksteen gewend zijn eerder als een downgrade ervaren kan worden.
Een curieuze illustratie hiervan was het verhaal van jonathan Kusel van het door hem zelf opgerichte Sierra Institute for Community and Environment. Zijn woonplaats Greenville, een plaatsje in een bosrijke omgeving in Californië, brandde grotendeels af in 2021, tijdens een zeer grote bosbrand die bekend staat als de Dixy fire. De oplossing die Kusel volgt: vervang de pole-and-sticks huizen die branden als kaarsen voor huizen van CLT. CLT brand veel langzamer, zeker als e ze voorziet van een brandwerende gevel en andere maatregelen neemt. Het vervangen van afgebrande houten huizen voor houten huizen klinkt vreemd, maar Kusel benadrukt dat een lokale productie van hout (hij zette een plaatselijke zagerij op waarmee hij ook deels verkoold hout kan verwerken) en mass timber zal leiden tot beter bosbeheer: uitdunning, weghalen van brandbare takken op de grond. Dat zal volgens hem zorgen voor minder bosbranden.
Bouwsnelheid minder indrukwekkend
Gaandeweg bleek wel dat in Amerika vooral veel ambitieuze plannen zijn om meer, betaalbaarder, hoger en sneller in hout te bouwen. De bouwsnelheid en de precisie van bouwen met hout maakt op de Amerikanen wat minder indruk dan op Europeanen, omdat zij veel meer gewend zijn om gebouwen, ook appartmentsgebouwen, van stalen constructies te bouwen. We spraken een aannemer uit New York die hier zijn licht kwam opsteken maar thuis met zijn eerste meerlaagse houten bouwwerk bezig was. De toleranties waren prachtig, beter dan staal, maar het was voor hem en zijn werknemers wennen om hetzelfde bouwtempo te pakken te krijgen.
Minder materiaal en vezels
Minder het gesprek van de dag was circulariteit. Waar Europa met zijn Green Deal nadrukkelijk werkt aan hoogwaardig hergebruik van alle materialen en het idee van een gebouw als opslagplaats van waardevolle bouwmaterialen breed begrepen wordt is dat in de VS nog een deur te ver.
Met uitzondering van mensen als de Canadees Michael Green, directeur van Michael Green Architecture, één van de eersten die met mass timber begon te werken en er al veel bijzondere gebouwen mee gerealiseerd heeft. Green is ook bekend doordat hij zich ooit liet overnemen door Katerra, de over-ambitieuze organisatie die het maken van houten huizen wel even geïndustrialiseerd als de automotive industrie op zich zou nemen. Green kocht zijn bureau terug uit de failliete boedel toen dat bedrijf ten onder ging. De naam van Katerra duikt nog veel op in conversaties over hoe het dus niet moet. Green hield een key-note speech waarin hij er op wees dat we met houtbouw alleen de planeet niet gaan redden. Hij gelooft sterk in natuurlijke vezels, versterkt met biobased harsen en in biobased isolatiemateriaal. Aan dit alles werkt hij. Evenals aan nieuwe vormen van architectuur gericht op de reductie van materiaal. Dat dat tot prachtige organische vormen kan leiden die even sterk zijn als de geebruikelijke haakse aansluitingen demonstreerde hij overtuigend. ‘De diepe wijsheid van Gaudi’, noemde hij het zelf.
